م تن در هکتار ذکر

کشت و پرورش درختان مرکبات در جنوب ایران ، بخاطر طولانی بودن دوره آفتابن و گرمای متناسب از اهمیت ویژه ای برخوردار است . در این مناطق بخاطر قلیایی بودن خاک ، جذب عناصر کم مصرف مثل آهن و روی کمتر صورت می گیرد . بنابراین تمامی درختان علائم کمبود شدیدی از آهن و روی در خود نشان می دهند و میزان تشکیل میوه در درختان پایین است . لذا باغداران برای برطرف کردن اثرات ناشی از این کمبودها مرتباً کودهای آهن و روی (سکوسترن) استفاده می نمایند . این کودها وارداتی بوده و ارز بری زیادی دارند و چون پای درخت و یا همراه با آب آبیاری مصرف میشوند درصد کمی از کود مصرف شده جذب می گردد.

در استان فارس یزدیک به 20 درصد مرکبات کشور کشت شده است . در میان شهرهای استان فارس ، جهرم یکی از مهمترین مراکز تولید مرکبات استان محسوب می شود (3 و6) . در این منطقه نیز بخاطر قلیایی بودن خاک تمامی درختان مرکبات با کمبود آهن و روی و دیگر عناصر کم مصرف روبرو هستند . این کمبودها موجب ضعف رشد و کاهش تشکیل میوه ، کاهش عملکرد و در بسیاری از موارد کاهش کیفیت محصول میشود .

در این تحقیق اثرات محلول پاشی کودهای سولفات آهن و روی به صورت محلول پاشی بر روی درختان لیمو خارکی رقم لیسبون بررسی شده است .

2ـ1ـ تاریخچه

مرکبات را بدون تردید میتوان از مهمترین میوه های مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری بحساب آورد . مرکبات از جمله میوه های تاریخی دنیاست و منشأ آن بنظر بسیاری از پژوهشگران ، جنوب شرقی آسیا شامل چین ، هند شرقی ، مالایا فیلیپین ، کشورهای عربی و نیز از هیمالیا تا اندونزی بوده است . در بین این مناطق وسیع احتمالاً سمال شرقی هند و نواحی شمال برمه موطی و مرکز اصلی مرکبات محسوب می شود . با نگرش عمیق در مورد سیر تکاملی مرکبات چنین بر می آید که اولین میوه شناخته شده از جنس مرکبات بوسیله انسان بالنگ بوده که برای اولین بار در حدود 350 سال قبل از میلاد مسیح یعنی حدود دو هزار و سیصد سال پیش در منطقه شوش خوزستان وجود داشته است . بدین تربیب میتوان بیان نمود که سواحل ایرانی دریای مازندران نیز به عنوان مرکز ثانویه انتشار مرکبات می باشد زیرا در ایران علاوه بر بالنگ انواع وحشی و غیر اقتصادی مرکبات مانند سلطان مرکبات نیز دیده میشود (1و20) . با توجه به شواهد بدست آمده ، برای نخستین بار در سال 1178 میلادی گونه هایی از مرکبات از طریق ایران به اروپا برده شده است ، اما کاشت آن تنها از قرن پانزدهم میلادی مورد توجه اروپاییان قرار گرفت . در سال 1493 میلادی کریستف کلمب ، بذد نارنج و لیمو را به آمریکا برد و با مهاجرت اسپانیاییها به قاره آمریکا در قرن شانزدهم ، کاشت این محصول در آمریکا نیز متداول گردید (26) .

دکتر تایزوبوتاناکا که سالها در زمینه مرکبات تحقیق نموده است منشأ مرکبات را خطی فرضی از جنوب شرقی آسیا پیشنهاد نمود . وی پراکندگی مرکبات ترش و شیرین را روی این خط در جنوب دانسته که سپس به سایر نقاط دنیا انتقال یافته است . به عقیده سوینگل موطن لایم جزایر شرق هند بوده و احتمالاً از دریای عمان بوسیله سربازان عرب به مصر و اروپا انتقال داده شده است (2 و 20 ) .

کیلرمن گزارش نموده است که بذر بالنگ یا بادرنگ ، در حفاریهای مربوط به جنوب بابل حکایت از قدمت 4000 سال قبل از میلاد آن رد این مناطق دارد .

ورود مرکبات در ایران به جز گونه بالنگ ، سابقه ای حدود 400 ساله دارد .

به استناد مدارک تاریخی ، ایران دروازه خروج مرکبات از آسیا به سایر نقاط دنیا بوده و یا به عبارت دیگر مرکبات از موطن اصلی خود به ایران و سپس به فلسطین و بالاخره به اروپای جنوبی و آمریکا انتقال یافته است (1 و5) . در دوره صفویه به لحاظ تردد کشتیهای پرتقالی در جنوب ایران بذر پرتقال در اختیار مردم جنوب قرار گرفت و کشت شد ، سپس تذر آن از جنوب در حدود 300 سال قبل به سمال کشور آورده شد در خرم آباد تنکابن کشت گردند . در اوایل سال 1300 ، گونه ها و

ارقام مختلف مرکبات وارد ایران شد و در باغهایی که متعلق به خاندان سلطنتی بود و یا در برخی باغهای شخصی مرتوط به علاقمندان باغبانی کشت گردید(1و5).

3ـ1ـ مناطق تولید مرکبات ایران و جهان

مرکبات در کلیه نقاطی که بین 40 درجه عرض شمالی و جنوبی نسبت به استوا قرار دارند کشت میشود . تولید مرکبات در بیش از 40 کشور دنیا متداول بوده و منبع پر در آمدی برای تولید کنندگان به شمار می رود . گر چه مرکبات در زمره کشتهای متراکم کحسوب می شود و تولید آن پر هزینه میباشد ، اما بدلیل عملکرد بالای آن که به بیش از 70 تن در هکتار نیز می رسد ، از نظر تجاری محصولی سود آور محسوب میشود . تولید جهانی مرکبات در سال 1998 میلادز بر طبق آمار سازمان خوا و بار کشاورزی جهانی (F.A.O) بالغ بر 100 میلیون تن بوده است که در این میان کشور برزیل بزرگترین تولید کننده جهان بوده که م90 درصد مرکبات این کشور به آب میوه تبدیل و به کشورهای اروپایی صادر شده است (6و25).

کشور ایران با تولید سه میلیون و پنجاه و یک هزار تن مرکبات ، هشتمین تولید کننده و با 640 هزار تن لایم اولین تولید کننده در خاور میانه و مدیترانه است . در بین 50 کشور تولید کننده که در سطحی حدود 6/1 میلیون هکتار به تولید مرکبات می پردازند ، کشور ایران قریب 3 میلیون تن مرکبات را در مساحتی حدود 222 هزار هکتار در مناطق مختلف شمال و جنوب کشور توبید مینماید . متأسفانه نام ایران و تولیدات آن کمتر در جداول آماری فائودرج گردیده است . تمام تولیدات مرکبات ایران به صورت تازه و مقادیر ناچیزی به صورت آب میوه به مصرف داخلی می رسد . مازندران ، فارس ، جیرفت و کهنوج و هرمزگان به ترتیب با 6/38 ،9/20 ،14و 2/12

درصد از سطح درختان بارور رتبه های اول تا چهارم را به خود اختصاص داده اند و جمعاً 7/85 درصد سطح بارور مرکبات کشور در این مناطق قرار دارد (20).

بطور کلی پرورش مرکبات در ایران در سه منطقه شمالی ، مرکزی و سواحل خلیج فارس و دریای عمان صورت میگیرد . سواحل شمالی کشور از وسیع ترین مناطق پرورش مرکبات بوده و سطحی بالغ بر 84081 هکتار را به خود اختصاص داده است . نواحی مرکزی کشور که شامل استانهای خوزستان ، فارس ، کرمان ، باختران و سیستان و بلوچستان می باشد سطحی بالغ بر 87239 هکتار و تولید 1282715 تن به پرورش مرکبات اختصاص یافته است . در حاشیه خلیج فارس و دریای عمان در عرض جغرافیایی حدود 23 درجه حدود 24333 هکتار باغ مرکبات وجود دارد (20 و 23 ) .

بیش از 51 درصد باغهای بارور زیر کشت پرتقال ، 8/18 درصد نارنگی ،

7/11 درصد لیمو شیرین ، 5/9 درصد لیمو ترش ، 6/1 درصد نارنج ، 5/1درصد گریپ فروت و 3/5 درصد زیر کشت انواع دیگر مرکبات قرار داشته است ( 3 ) .

ایران با تولید 3050877 تن رتبه پنجم را از نظر تولید در جهان دارا میباشد که با داشتن چنین میزان تولیدی کشور ما نه تنها در زمینه مرکبات به خودکفایی رسیده است بلکه این توانایی را دارا میباشد که یک میلیون تن آنرا به شکلهای مختلف به سایر کشورها صادر نماید (6) .استان فارس با تولید 617630 تن در سطح کشتی معادل 39151 هکتار پس از استان مازندران دومین تولید کننده مرکبات کشور می باشد که حدود 21 درصد از تولیدات مرکبات در ایران را به خود اختصاص داده است . در میان شهرهای استان فارس ، جهرم با سطح زیر کشتی بالغ بر 17735 هکتار ، یکی از مهمتدین مراکز تولید مرکبات استان محسوب می گردد. (3و6)

4ـ1ـ گیاه شناسی

مرکبات از خانواده روتاسه و زیر خانواده اورانتیده بوده که در این زیر خانواده 33 جنس مختلف وجود دارد که یکی از آنها جنس سیتروس است . جنس سیتروس سالها پیش دارای 16 گونه مختلف بوده که با اختلاف نظر دو متخصص بنامهای دکتر سوینگل و دکتر تاناکا به بیش از 166 گونه مختلف تغییر کرده است . در طبقه بندی دیگری که هودسن انجام داده است گونه های جنس مرکبات را 36 عدد ذکر کرده که 16 گونه آن با طبقه بندی سوینگل و 20 گونه با طبقه بندی تاناکا مشترک هستند . طبقه بندی سوینگل از لحاظ سادگی و جامع تودن دارای اهمیت بوده و مورد استفاده بیشتری دارد (20) .

مرکبات ، درختان یا درختچه هایی هستند با گلهای کامل که به تیره سداب سانان وابسته اند . در این تیره ، پنج جنس مختلف وجود دارد که مرکبات ایران همگی متعلق به جنس لیمو (سیتروس ) بوده و بهترین آنها پرتقال ، نارنگی ، لیمو ترش مازندرانی (لیمو خارکی ) ، لیمو ترش شیرازی و نارنج می باشند . گونه های مختلف این جنس می توانند یکدیگر را تلقیح کنند و در روی هم پیوند شوند . از حدود 400 نوع مختلف مرکبات که در حال حاضر درایران وجود دارد ، تعداد زیادی از آنها دورگه های بین گونه ای می باشند (9). .

مرکبات از گیاهان درلپه ای می باشند که سیتروس و فورچونلا و پونسیروس از جنسهای مهم آن می باشند . جنس سیتروس دارای 8 گونه مهم میباشد . انواع لیمو لیمو آب ، بالنگ ، بطاوی و گریپ فروت که رنگ میوه آنها زرد است ، منشأ گرمسیری و گونه های نارنج پرتقال و نارنگی که دارای میوه نارنجی رنگ هستند منشأ نیمه گرمسیری دارند . جنس سیتروس شامل درختانی است نسبتأ بزرگ بطول 6 تا 20 متر که به صورت درخت یا درختچه دیده میشوند . م(26 و 57 )

در ایران دو گروه مشخص مرکبات شمال ( که پرآبتر ، ترشتر و پوست نازک ترند ) و مرکبات جنوب ( که شیرین تر ، کم آبتر و پوست کلفت ترند ) بوجود آمده است . در بین مرکبات ، انواع لیمو ترش ( مازندرانی و شیرازی ) در برابر سرما از همه حساسترند و در درجات بعد لیمو شیرین ، پرتقال ، نارنگی و نارنج قرار دارند .

گل مرکبات ، بر حسب نوع ، در 8 ـ 3 سالگی بطور جانبی روی شاخه یکساله به وجود می آید . درختان مرکبات خود بارورند و عموماً توسط باد گرده افشانی می شوند (9 ) .

شاخه های درخت در دوره نونهالی دارای مقطع گوشه دار به همراه تیغهای فراوان می باشد که در هنگام بلوغ استوانه ای شکل شده و تیغهای آن بجز در ارقامی مثل نارنج و لیمو وجود ندارد . برگ ها در این جنس کشیده با رنگ تیره که در برخی ارقام مثل گریپ فروت ، حاشیه آنها دندانه دار میباشد . در اغلب ارقام دمبرگی بزرگ و پهن در انتهای برگ قرار گرفته که برگ از آن طریق به شاخه متصل میگردد . برگ ها دارای غده های مولد اسانس بوده که همین امر باعث معطر شده آنها گردیده است . در اکثر ارقام جنس سیتروس ، برگ ها با آرایش متناوب بر روی شاخه ها قرار گرفته اند . گلها در اندازه های مختلف بصورت خوشه ای و یا تکی در بغل برگ ها و یا بصورت جوانه انتهایی و به رنگ های سفید ، ارغوانی و قرمز دیده میشوند ( 18 و 26 ) .

مرکبات را می توان در انواع مختلف خاک به شرطی که اسیدی نباشد و دارای دست کم یک متر ژرفا و مواد آلی و زهکش کافی باشد ، کشت کرد ولی خاکهای رسی شنی که حاوی مقداری آهک نیز باشند ، برای آنها مناسب ترند (9) .

میوه مرکبات یک نوع سته می باشد که اصطلاحاً آنرا هسپرید یوم می نامند . میوه از جداره تخمدان منشأ گرفته و مرکب از یک پوست چرم مانند که از دیواره خارجی تخمدان بوجود آمده و پوششی جهت جفظ قسمت داخلی یعنی بخش گوشتی و خوراکی میوه محسوب میگردد . میوه گوشتی مرکبات از سه قسمت شامل : برون بر و میان بر و درون بر تشکیل شده .

برون بر : شامل غده های روغنی و اسانس و مواد رنگ دار کار تنوئید میباشد و بنام فلاویدو نامیده میشود که ضخیم بوده و حالت چرمی دارد .

میان بر : شامل بافتی اسفنجی و سفید رنگ است که آلبیدو نامیده میشود .

درون بر : بخش خواراکی میوه از قاشهایی تشکیل شده که از برچه بوجود آمده است و حاوی کیسه های عصاره ای میباشد . تعداد این برچه ها در جنس سیتروس 8 عدد می باشد که بطور سعاعی در اطراف محور مرکزی میوه قرار گرفته اند ( 57) .

درختان مرکبات همیشه سبز بوده و جهت گل آغازی نیازی به سرما ندارند . حد اکثر و حداقل دما نیز وضعیت بادهای موسمی از عوامل مهم آب و هوایی جهت کاشت مرکبات محسوب می گردند . این گیاهان در دمای 13 تا 37 درجه سانتی گراد بهترین فعالیت حیاتی را داشته و در دماهای پایین تر از 10 درجه و بیش از 40 درجه سانتی گراد رشد آنها مختل خواهد گردید (26 و 61 ) .

مرکبات را در خاکهایی که به مقدار کافی سبک و عمیق و نیز ترکیب خاک بگونه ای باشد که آب آبیاری و باران در آن راکد نماند ،میتوان کشت کرد . PH مناسب برای پرورش مرکبات بین 5 تا 8 و PH ایده آل بین 5/5 تا 6 است . مرکبات به خاکهای شور حساسیت شدیدی دارند و این نوع خاکها به گیاه صدمه زده و یا محصول سالیانه را تقلیل می دهد (6) .

میزای آب مورد نیاز درختان مرکبات با توجه به اینکه درختانی همیشه سبز و فعال هستند و در تمام طول سال عملیات تعرق و تبخیر را انجام میدهند به عوامل مختلفی از قبیل درجه حرارت ،

رطوبت خاک ، نوع پوشش خاک ، مقدار محصول موجود روی درخت ، اندازه و حجم درخت و حتی گونه های مختلف بستگی دارد . هر چه قابلیت هدایت الکتریکی آب کمتر باشد برای آبیاری درختان مرکبات مناسب تر است . قابلیت هدایت الکتریکی (EC.) آب تا 1000 میلی موس بر سانتی متر مکعب هیچ نوع مشکلی برای باغات مرکبات ایجاد نمی نماید در صورت افزایش ، باعث کاهش محصول و کاهش رشد میشود (15) .

5ـ1ـ ارزش غذایی و موارد مصرف

از لحاظ ارزش غذایی میوه مرکبات حاوی املاح و سرشار از ویتامینهای آ، ب و ث بوده که جنبه دارویی و غذایی داشته و در تأمین سلامت انسان نقش مهمی ایفا می کند . احتیاجات روزانه هر فرد به ویتامین ث 30 تا 75 میلی گرم است که با مصرف روزانه مرکبات میتوان آنرا برطرف نمود . علاوه بر جنبه های غذایی و دارویی نزدیک به 100 صنعت از مرکبات در فرآورده های خود استفاده می نمایند . تأمین غذای دام از مخلوط تفاله مرکبات و ملاس چغندر و استفاده از اسانس و اترهای چوب آن در صنایع آرایشی دارای اهمیت است . از پکتین استخراج شده از تفاله مرکبات در صنایع غذایی استفاده میگردد و از اسید سیتریک مرکبات در صنایع غذایی ، فلزی ، نساجی ، داروسازی و برای تهیه صمغهای مخنوعی استفاده میشود و بالاخره فرآورده هایی نظیر مربا ، عصاره های تغلیظ شده ، مارمالاد ، اسانس ، آب پرتقال و آب لیمو و نارنج ، آب گریپ فروت وغیره از محصولات مرکبات بشمار می آیند (19 و 20 ) .

6ـ1ـ معرفی درختان لیمو Lemon ) Citrus limonia )

درختان لیمو بطور کلی درختانی همیشه سبز و پر شاخه اند و تا 6 متر رشد می کنند و دارای شاخه های خارداراند . برگ ها باریک و تخم مرغی شکل و دارای رنگ سبز روشن ، جوانه های گل بصورت تکی یا جفت و ارغوانی رنگ ، گلبرگ ها دارای رنگ سفید در حاشیه و سطح بیرونی ارغوانی رنگ هستند . معمولاً میوه ها کشیده و نوک دار و زرد رنگ هستند . لیمو را برای آب میوه اسیدی آن پرورش میدهند که جهت نوشیدنیهای مختلف استفاده میشود . گونه های تجاری مهم در کالیفرنیا ، اسپانیا ، ایتالیا و اغلب در کشورهای اروپایی یافت می شود .

لیمو ترش شیرازی ) C . Aurantifolia ) Lime

موطن اصلی لیموی آب یا Lime ها هندوستان و جنوب ایران است تمام ارقامی از لیموها که جهت تهیه آب از آنها استفاده میشود جزء گروه Lime ها می باشند .

لیموها به دو گروه ترش و شیرین تقسیم میشوند لیمو شیرین Sweet lime که با نام علمی Citrus limetta . در گروه ؟ ها یا lemon قرار میگیرد .

لیمو ترش شیرازی با نام علمی Citrus . Aurantifolia و لیمو ترش مازندرانی با نام علمی Sour lem یا ( citrus . limon . l ) در گروه لیمو ها قرار دارند .

انواع lime ها درختانی به ارتفاع 3 تا 6 متر ، پوست ساقه قهوه ای مایل به خاکستری ، شاخه های جوان سبز روشت ، شکل برگها بیضی شکل ، درختانی پرتیغ ، میوه کروی و کوچک ، رسیدن میوه در سراسر سال ادامه دارا اغلب پوست نازک و دارای سطح پوستی صاف می باشند . پوست میوه حاوی غدد چربی و داخل میوه 9 تا 10 برچه با تعدادی بذر موجود است . ماخیراً لیموهای چهار فصل تحت کشت قرار گرفته اند که در تمام طول سال انواعی از مراحل مختلف میوه شامل گل نا میوه های در حال تکامل و میوه قابل برداشت را می توان بر روی گیاه مشاهده نمود لیکن از لحاظ میزان اسیدیته لیموهای آب چهر فصل خاصیت اسیدی کمتری نسبت به نوع معمولی دارند و همچنین مقاومت و انبارداری آنها نیز کمتر است .

لیمو ترش Sour lime شامل لیموی عمانی Citrus. Myrtifolia .Mexican lime , lime gua یا ( key lime) و Tahiti lime و لیموی ترش شیرازی یا جهرمی با نام علمی Citrus . Aurantifolia می باشد .

حساس ترین نوع مرکبات به سرماست . و در محلی باند آن را کاشت که از سرما کاملاً مصون باشد و درخت های آن سریع الرشد ، خاردار ، برگها کوچک ، دارای بیشترین گل در ایام بهار و رسیدن میوه 120 تا 150 روز طول می کشد . دوران بلوغ این نوع مرکبات از سایر انواع مرکبات کمتر است . از این رو روش تکثیر آن از طریق بذر می باشد . میوه آن از طریق مختلف به مصرف میرسد . آب لیمو و لیموی خشک و تازه خوری لیمو به همراه غذا از موارد مصرف آن می باشد . لیمو ترش نسبت به پوسیدگی طوقه و ریشه خیلی حساس تر از نارنج است و در این مورد لیمو شیرین از لیمو ترش حساس تر است .

نقش اتیلن به عنوان تنظیم کننده رشد بر جذب عناصر کم مصرف در لیموی آب

Citrus aurantifolia Swing) )

THE ROLE OF ETHYLENE AS GROWTH REGULATOR ON MICRONUTRIENTS UPTAKE IN MEXICAN LIME

) Citrus aurantifolia Swing )

چکیده

به تازگی تأثیر اتیلن بر افزایش واکنش های فیزیولوژیک و مورفولوژیک ناشی از تنش کمبود آهن به ویژه در گروهی از گیاهان مورد بررسی قرار گرفته است . همچنین نقش این واکنش ها در جذب آهن و سایر کاتیون ها توسط ریشه و به عکس تأثیر کمبود این عناصر بر واکنش های مطرح شده در گیاهان مختلف مورد آزمایش قرار گرفته اند . ماهمیت تأثیر اتیلن به عنوان یک هورمون گیاهی بر مکانیسم های جذب کاتیون ها توسط یاخته های ریشه ما را بر آن داشت تا اثرهای احتمالی آن در جذب عناصر کم مصرف در مرکبات را مورد بررسی قرار دهیم . بدین منظور ریشه دانهال های لیموی آب را تحت تأثیر اتفن به عنوان ماده آزاد کننده اتیلن قرار داده و اثر این ماده را بر روی تغییرات مورفولوژیک ریشه ، میزان جذب عناصر آهن ، روی ، منگنز و مس توسط ریشه و غلظت آن ها در برگ مورد بررسی قرار دادیم . نتایج آزمایش نشان داد که اتیلن میزان حجم ریشه ها را به جهت تولید ریشه های جانبی افزایش داده و همچنین تشکیل ریشه های مویین و تورم انتهایی در نوک ریشه ها را موجب گردیده است . معلاوه بر این اتیلن سبب افزایش میزان جذب عناصر کم مصرف به ویژه آهن و منگنز توسط ریشه ها شده است . اثر غیر مستقیم اتفن از طریق افزایش میزان رشد ریشه ها بر روی گسترش سطح برگ موجب کاهش میزتن وزن ویژه برگ و ایجاد پدیده رقت در برگ ها می گردد . در این شرایط اندازه گیری میزان عناصر کم مصرف در واحد وزن خشک بر گ به دلیل پدیده رقت ، آگاهی های ناچیزی در زمینه میزان جذب این عناصر در مقایسه با شاهد در اختیار ما قرار می دهد . ماین در حالی است که محاسبه میزان این عناصر برای هر برگ تحلیل مناسب تری را در زمینه وضعیت این عناصر در برگ ارائه نمود . شاخص مطرح شده نشان داد که جذب عناصر آهن ، منگنز ، روی و مس در برگ ها افزایش یافته است . تأثیر موضعی اتفن در افزایش میزان جذب آهن و منگنز توسط ریشه ها نشان دهنده نقش بیشتر عوامل فیزیولوژیک و پس از آن تغییرهای مورفولوژیک ریشه می باشد . بنابراین اثر اتیلن در افزایش واکنش های فیزیولوژیکی ناشی از کمبود آهن ، بیش از همه بر روی جذب آهن و منگنز مؤثر بوده و جذب روی و مس را به دلیل افزایش میزان رشد ریشه تحت تأثیر قرار داده است . در نتیجه اتیلن از راه تغییرهای فیزیولوژیک و مورفولوژیک در سطح ریشه های لیموی آب نقش مؤثری در جذب عناصر کم مصرف دارد .

عناصر ضروری مورد نیاز گیاه

خاک دارای اکثر عناصر شناخته شده می باشد . تعدادی از این عناصر ، مانند اکسیژن ، سیلیسیم ، آلومینیم ، آهن ، کلسیم و سدیم به مقدار زیاد در خاک وجود دارند ( جدول 2ـ1 ) در صورتیکه عناصر دیگر مانند نقره ، سلنیم و مولیبدن به مقدار خیلی کم در خاک موجود می باشند . درختان میوه ، بطور طبیعی اکثر این عناصر را از خاک جذب می نمایند ولی تنها 17 عنصر ، برای رشد گیاه ضروری بوده و نقش فیزیولوژیکی آنها در گیاه کم و بیش شناخته شده است . به عبارت دیگر تعدادی از عناصری که برای گیاه غیر ضروری بوده و نقش آنها در گیاه هنوز مشخص نشده نیز توسط گیاه جذب می شوند .

بنا به نظر آرنون (1950 ) ، یک عنصر ضروری باید دارای مشخصات ذیل باشد:

1ـ در صورت کمبود آن عنصر ، گیاه قادر به تکمیل سیکل زندگی خود نباشد .

2ـ این کمبود ، ویژه و مخصوص آن عنصر باشد و فقط با خصرف عنصر خاص کمبود برطرف شود .

3ـ عنصر باید در تغذیه گیاه ، مستقیماً نقش داشته باشد . جدای از اثرات مثبتی که این عنصر در اصلاح شرایط نامناسب بیولوژیکی و شیمیایی خاک ممکن است داشته باشند .

عناصر معدنی ، بخش مهمی از گیاهان را تشکیل داده و از راههای مختلف در فیزیولوژی گیاه مؤثرند . بر روی عناصر جذب شده بوسیله گیاه ، تغییرات پیچیده ای ایجاد می شود . بعضی از این عناصر مثل ازت ، فسفر و گوگرد در ساخت اسکلت گیاه مصرف می گردند . برخی دیگر مانند کلسیم ، پتاسیم و منیزیم هم جزء بافت گیاهی بوده و هم دارای تقش متابولیکی می باشند .

عناصری مانند بر ، آهن ، منگنز ، مس ، روی و مولیبدن کلاًً تقش متابولیسمی در زندگی گیاه هستند . تمام این عناصر نقش مهمی را در دشد رویشی و زایشی گیاه ایفا نموده و ضرورت آنها برای تولید شاخ و برگ ، گل ، میوه و دانه اجتناب ناپذیر است .

عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به دو گروه تقسیم می شوند : عناصر پر مصرف که شامل ازت ، فسفر ، پتاسیم ، کلسیم ، منیزیم و گوگرد و عناصر کم مصرف که شامل منگنز ، مس ، آهن ، بر ، مولیبدن ، کلر و روی می باشند . این تقسیم بندی بر اساس اهمیت نسبی این عناصر در تغذیه گیاه نبوده صرفاً بر اساس مقدار مورد نیاز گیاه است .

عناصر پر مصرف :

نقش ازت در گیاه :

ازت وظایف متعددی را در زندگی گیاه دارا است . بخشی از پروتئین و جزء مهم پروتوپلاسم می باشد و بخش عمده ای از آنزیم ها و کاتالیزورهای افزایش دهنده سرعت فر آیندهای متابولیسمی گیاه را ازت تشکیل می دهد . ازت همچنین در ساختمان نوکلئو پروتئین ها ، اسیدهای آمینه ، آمین ها و قندهای آمینه ، پلی پپتید ها و تعداد دیگر از ترکیبات آلی گیاه وجود دارد . بنابراین تأمین مقدار کافی ازت ، برای انجام وظایف هر سلول گیاهی لازم و ضروری است .

گیاهان ازت را بصورت ؟ از خاک جذب می کنند. اوره و احتمالاً اسیدهای آمینه نیز گاهی اوقات می توانند جذب گیاه شوند .

علائم کمبود ازت :

رشد قسمتهای هوائی ، شاخه ها و ریشه های دچار کمبود متوقف می شود . برگها کوچک و در مراحل اولیه رشد ، رنگ پریده و متمایل به زرد می شوند و در مراحل بعدی رشد ، کاملاً زرد ، نارنجی یا قرمز می شوند در مرکبات روشن شدن برگها بیشتر روی گلبرگ دیده می شود .

تأثیر متقابل ازت با سایر عناصر : افزایش مصرف کودهای ازتی موجب کاهش غلظت فسفر ، روی ، پتاسیم در برگهای مرکبات شده است در صورتیکه غلظت منگنز ( mn) افزایش نشان می دهد .

P : فسفر

نقش فسفر در گیاه :

فسفر ماده ای است که در تمام بافت های گیاهی یافت می شود . در اندام های جوان گیاه ، گلها و دانه تمرکز بیشتری دارد . این عنصر اهمیت ویژه ای در جوانه زدن بذر ، بسریع رشد ریشه و فرایندهای رسیده دانه و میوه دارد . فسفر برای تقسیم سلول و رشد بافتهای ؟ ضروری می باشد .

گیاهان فسفر را بصورت ؟ و ؟ جذب می کنند . یونهای ؟ نیز جذب می شود ولی سرعت جذب در مقایسه با دو فرم قبلی بسیار کند است فسفر اثر مستقیمی روی تکامل درخت مرکبات مخصوصاً شکوفه دادن و تشکیل جوانه گل دارد . همچنین p روی مقدار اسید میوه و همچنین کم شده کلفتی پوست مرکبات مؤثر است . p روی آب میوه نیز مؤثر است .

علائم کمبود p :

کمبود فسفر موجب کمی رشد بویژه در ریشه شده و ساقه ها کوتاه ، ضعیف و باریک می شوند . برگها کوچک شده و برگ ریزان زودرس در برگهای مسن شروع می شود . در حالت کمبود شدید لکه های قهوه ای یا قرمز روی برگها به شکل پراکنده دیده می شوند .

تأثیر متقابل p با سایر عناصر :

مصرف زیاد کودهای فسفری باعث کاهش جذب پتاسیم ، منیزیم ، آهن ، مس ،و بر در برگها می شود .

K : پتاسیم

نقش پتاسیم در گیاه :

این عنصر اهمیت ویژه ای در برگهای جوان ، نوک ریشه و سایر بافت های ؟ غنی از k دارد . k تقریباً در تمام فرایندهای متابولیسمی گیاه نقش دارد . k نقش مهمی در فتوسنتز و ساخت کربوهیدراتها ، احیاء نیترات و کمک در مصرف یونهای آمونیوم در ساخت اسید ؟ آمینه و سنتز پروتئین دارد .

پتاسیم به صورت یون یک ظرفیتی با بار مثبت ( k ) که از منابع کودهای شیمیایی معدنی شدن بقایای گیاهی یا کا ؟ تأمین می گردد جذب گیاه می شود .

علائم کمبود k :

کمبود k ابتدا در برگهای جوان بصورت زردی نوک و حاشیه برگها بویژه در فصول خشک مشخص می شود . در حالت کمبود شدید ، زردی به داخل پهنک برگ ادامه می یابد .

در حالت کمبود شدید ، قسمتهای زرد، ؟ شده و بصورت قهوه ای مایل به قرمز در می آیند . کمبود در مرکبات باعث کم شدن مقاومت درخت نسبت به امراض می شود . باعث تشکیل میوه هایی می شود که زود فاسد می شوند .

تأثیر متقابل باسایر عناصر : کمبود یا زیادن آن در خاک تأثیرات شدیدی روی جذب و در نتیجه میزتن عناصری مثل کلسیم ، منیزیم ، و سدیم برگ دارد . مصرف زیاد k در خاک موجب افزایش غلظت k و کاهش غلظت کلسیم و منیزیم در برگها می شود .

Ca : کلسیم

نقش ca در گیاه :

Ca یکی از عناصر غذایی مهم حهت رشد و توسعه ریشه و وظایف آن می باشد .

@ در غلظت های متفاوت برای تقسیم سلولی و ثبات کروموزومی مورد نیاز است . @ همراه با k در نفوذ پذیری ، آبگیری حفظ و نظام سلولی نقش دارد و بصورت غیر مستقیم در بسیاری از سیستمهای آنزیمی مؤثر است . همچنین به نظر می رشد کلسیم وظیفه تنفس را بعهده دارد .

@ بصورت @ از محلول خاک یا کمپلکس خاک توسط گیاه جذب می شود .

کمبود @ :

کمبود @ در مرکبات باعث سخت شدن پوست درخت و خشک شدن سر شاخه ها را سبب می گردد و برگها از کناده ها بتدریج زرد می گردند .

سرعت جذب k توسط ریشه بیشتر از @ است و این امر موجب می شود که در یک زمان میزان زیاد @ و k در برگهای مرکبات وجود نداشته باشد . تجزیه برگی نشان داد که در درختان با @ کم ، میزان منیزیم زیاد بود .

mg : منیزیم

نقش منیزیم در گیاه

Mg در فرایند فتوسنتز نقش فعالی دارد . * نقش مهمی در فعال کردن تعداد از آنزیم های مسؤل متابولیسم کربوهیدراتها و آنزیم های مسؤل ساخت اسید نوکلئیک از پلی فسفاتهای نوکلئوتید دارد . * همراه با فسفر در ساخت روغن در گیاه نقش دارد .

منیزیم به صورت کاتیون دو ظرفیتی * توسط گیاه جذب می شود .

علائم کمبود *

چون * عنصر پویا در گیاهان است اثرات کمبود ابتدا در برگهای پیر مشاهده می شود و بیشتر در شاخه های میوه دهنده محسوس می باشد . علامت آن لکه های زردی است که بصورت پراکنده در برگ مشاهده می شوند . مرغوبیت میوه در مرکبات کم می شود علائم کمبود * در اوایل پاییز و به هنگام رسیدن میوه ها ظاهر می شود .

تأثیر متقابل با سایر عناصر :

* در جذب k و ca توسط گیاه تأثیر می گذارد همچنین k و ca خاک تا حدودی بر میزان جذب * توسط گیاه مؤثر است .

S: گوگرد

نقش گوگرد در گیاه :

گوگرد در گیاهان عمدتاً بصورت پروتئین ، ترکیبات فرار و سولفات مشاهده

می شود . مهمترین وظیفه متابولیسمی گوگرد در گیاهان ، تولید اسید های آمینه ؟ ، ؟ و ؟ است . همچنین گوگرد جزء اصلی ویتامین های تیامین ، بیوتین و کوآنزیم A است که برای متابولیسم ضروری است .

فرم های قابل جذب گوگرد توسط گیاه بصورت ؟ است .

علائم کمبود گوگرد :

گوگرد در گیاهان تحرک نسبتاً کمی دارد بنابراین علائم کمبود آن ابتدا در اندام های تازه ظاهر می شود .

علائم کمبود S مانند ازت است . م

تأثیر متقابل با سایر عناصر

برای درختان مرکبات که دارای S بالایی در برکها هستند مصرف مقدار ازت بیشتری توصیه می شود .

وظایف منگنز در گیاه

منگنز

وظایف منگنز در گیاه

منگنز در تنفس و متابولیسم ازت در گیاه تقشی اساسی دارد ( استایلز 1961 ) . همچنین منگنز به عنوان فعال کننده آنزیم های نیتریت ریداکتاز و هیدروکسیل آمین ریداکتاز عمل می کند . این عنصر فعال کننده آنزیمی در واکنش های چرخه کربس نیز هست ( اپستاین 1972 ) .

همچنین منگنز در واکنش های اکسید و احیا در عمل فتو سنتز دخالت دارد غیر فعال شدن واکنش Hill و کاهش شدید میزان Mn در کلروپلاست از نتایج کمبود منگنز است ( پرایس و همکاران 1972 ) . طبق نظر ناسون و مک الوری

(1963) منگنز بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم در تشکیل کلروپلاست دخالت دارد . چون کلروز علامت عمومی کمبود منگنز است لذا این محققین تصور

می کنند که Mn در ساخت یا از بین رفتن کلروفیل نیز نقش دارد .

فرم قابل جذب منگنز

فرم قابل جذب منگنز به صورت & که در ph کمتر از 5/5بلافاصله برای گیاهان قابل جذب است .

همچنین بصورت سه یا چهار ظرفیتی نیز به ترتیب در ph حدود خنثی و در ph بیشتر از8 محلول در خاک مشاهده شده است .

علایم کمبود منگنز

مهمترین نشانه کمبود منگنز ، کلروز بین رگرگهاست . کلروز معمولاً تمام قسمتهای بالای درخت را فرا می گیرد رشد گیاه متوقف شده و بی رنگ شده اغلب از گسترش بافتهای نکروزه بوجود می آید . در بعضی مواقع درختان کوتاه باقی می مانند .

بنا به یظر ریتز(1958) ، علایم بارز کمبود Mn در مرکبات ، ظهور نوارهای سبز تاریک در برگها موازی رگبرگهای اصلی و رگبرگ میانی و ایجاد رنگ سبز روشن در بین نوارهاست . در شرایط کمبود متوسط ، علایم در قسمتهای جوان ظاهر شده و بعداً از بین می رود . در تمام واریته های مرکبات ، در حالت کمبود شدید برگها لاغر و شاخه ها کوچک هستند . بعضی قسمتهای درخت برگ خود را از دست داده و درخت از نظر برگ حالت غیر یکنواختی دارد .

در مرکبات تفاوتهای زیادی در علانم کمبود منگنز دیده شده است مهمچنین علایم مشترکی بین کمبودهای منگنز ، روی و آهن وجود دارد . باراکیوا (1964) آزمایشی را در محیط آبکشتی روی نهال های مرکبات 2 تا 3 ماهه انجام داد و از معرفهای بیوشیمیایی جهت تشخیص اختلاف کمبود منگنز با سایر عناصر کم مصرف استفاده نمود . وی سه نوع مختلف علایم برگی کمبود منگنز را مشاهده کرد.

تأثیر متقابل با سایر عناصر

عناصر غذایی متعددی در جذب منگنز از خاک و میزان منگنز برگ درختان میوه مؤثرند و این موضوع از طریق آزمایشات صحرایی و در محیط های کشت ثابت شده است .

به عنوان مثال بینگهام و همکاران (1958) دریافتند در نارنج با افزایش میزان مصرف فسفر منگنز قابل جذب زیاد می شود و با مصرف زیاد کود فسفری میزان منگنز برگ در مقایسه با شرایط کود دهی نرمال 3ـ2 مرتبه افزایش نشان داده است .

افزایش میزان ازت مقدار منگنز برگ مرکبات را در فلوریدا کاهش داده است .

مس

وظایف مس

اطلاعت کمی در مورد نقش دقیق مس در متابولیسم گیاه وجود دارد . مس در واکنشهای اکسیداسیون احیا و فعال کردن آنزنمها مورد نیاز است . و تقش متابولیسمی مس از طریق آنزنمهای زیادی که دارای مس هستند مانند سیتو کروم اکسیداز ، لاکاز ، اسکوربیک اسیداکسیداز و پلی فنل اکسیداز به اثبات رسیده است

نانسون و مک الوری (1963) به تقش مس در فتو سنتز و تشکیل کلروفیل اشاره نموده اند . همچنین بنظر می رسد که مس تشکیل ویتامین A را در گیاهان تسریع می کند . لیز (1980) گزارش داد که مس در نفوذ پذیری دیواره سلولی و فرایند احیاء نیترات به آمونیم در گیاه تأثیر دارد . همچنین بنظر می رسد مس در بیو سنتز و فعالیت اتیلین برای رسیدن میوه نقش مؤثری داشته باشد (روشینگ و هوبر1985 ) .

گیاهان مس را بصورت یون دو ظرفیتی آن جذب می کنند .

در مرکبات قابل اعتمادترین علائم کمبود مس ترشح صمغ در محل اتصال

شاخه ها و ساقه و ظهور زائده های قهوه ای روی میوه شاخه ها و برکهاست . در سطخ میوه ها نیز علاتمی مانند ظهور نقاط تیره یا قهوه ای مایل به قرمز و یا ترشح صمغ صورت میگیرد .

بنا به نظر براین (1957) برگهای دچار کمبود مس در مرکبات سبز تیره بزرگتر از اندازه نرمال و زبر میشوند . شاخه این گونه درختان محکم ، طویل و ظاهری شبیه S را پیدا می کنند .

اثرات متقابل مس با سایر عناصر

اثرات متقابل فسفر و مس اثرات مسموم کننده زیادی مس را کاهش میدهد . بسیاری از محققین (بینگهام و همکاران 1958 لاباناکاس و همکاران 1959 و اسپنسر 1960 ) گزارش داده اند که عرضه فسفر زیاد به خاک ، غاظت مس در برگ درختان مرکبات را کاهش داده است .

اثرات متقابل مس و آهن نیز در تغذیه درختان میوه مهم است در شرایطی که pH خاک اسیدی و بافت خاک سبک باشد ، افزایش مس محلول در خاک باعث کلروز شدید آهن در مرکبات میشود .

وظایف بر در گیاه

این عنصر غیر فلزی در ساختمان هیچ آنزیمی وجود ندارد ولی ادعا میشود که بر می تواند فعالیت بسیاری از آنزیم ها مانند اکسیداز و سوکراز را تحت تأثیر قرار دهد (استایلز 1961) . همچنین بر در گل دهی ، میوه دهی ، متابولیسم ازت ، انتقال و عمل هورمونها و تقسیم سلولی نقش دارد .

فرم قابل جذب بر توسط گیاه

بر موجود در محلول خاک بیشتر بصورت اسید بریک ( ) است و به احتمال قوی به همین فرم نیز جذب گیاهان می گردد .

علائم کمبود بر غالباً بد شکلی ، سختی و سفتی میوه ها مشاهده می شود . همچنین ممکن است پوست میوه شکافدار و زبر شود و سطح آن ناهموار گردد . در داخل میوه ممکن است بافت ، چوب پنبه ای شده و ناحیه مرکز آن قهوه ای گردد . همچنین ریزش برگها و ترک برداشتن پوست و خشک شده شاخه ها نیز مشاهده می گردد .

اسمیت و رویتر (1949 ) 20 علامت کمبود بر را که توسط محققین دیگر نیز در مورد مرکبات دیده شده است ، گزارش نموده اند . آنها مشاهده کردند اولین علامت کمبودی که هم در محیط کشت شنی و هم در مزرعه دیده می شود ، زرد شدن رگبرگ میانی و رگبرگهای جانبی است . این علامت بسرعت توسعه می یابد و در طی چند روز زیزش برگها هم آغاز می شود ، نوعی از برگهای ضخیم نیز ایجاد می گردد که معمولاً زمان تشکیل آنها طولانی تر است و مدت بیشتری هم روی درخت باقی می ماند . همچنین عنوان شده است که دوره های خشکی ، علایم کمبود را بشدید می کنند در درختان مرکبات دچار کمبود ، کامبیوم و حفرات آبکشی از بین رفته و خرد شده . در اینحالت صمغ قابل ملاحظه ای تشکیل می شود که از میان شافهای کورتکس بیرون می آید (هانس و کلوتس ) .

تأثیر متقابل بر و سایر عناصر غذایی

میزان بر گیاه در شرایط کمبود یا سمیت در جذب عناصر غذایی دیگر و میزان آنها در گیاه تأثیر دارد . در مرکبات وقتی مقدار بر کم باشد ، فسفر در غلظت های بیش از معمول تجمع می یابد (اسمیت و رویتر 1951) و در گیاهان دچار کمبود نسبت فسفر معدنی به فسفر کل در ساقه ها و برگها بیشتر می شود .

بیگهام و همکاران (1958) مشاهده کردند که در مرکبات مصرف کود فسفر در مقدار عناصر کم مصرف تأثیر دارد . آنها دریافتند که با افزایش مصرف فسفر ، جذب بر 40 درصد کاهش یافت .

وظایف روی در گیاه

بر خلاف تعداد دیگری از عناصر پرمصرف و کم مصرف ، نقش روی در سیستم های گیاهی بهتد شناخته شده است مشاهدات نشان می دهد که کمبود روی باعث کوتاه شدن فاصله میان گره ها می گردد و مشخص شده این عنصر ارتباط یزدیکی با میزان اکسین موجود در گیاه دارد .

روی در ترکیب تعدادی از آنزیمهای مؤثر در متابولیسم گیاهی مشاهده شده است . این آنزیمها می توان از کربنیک آن هیدراز نام برد که در تجزیه اسید کربنیک به آب و دی اکسید کرتن به عنوان کاتالیزور عما می کند .

علاوه بر موارد فوق ، روی بطور غیر مسبقیم کنترل کننده روابط آب در گیاه است . فقدان اکسین ناشی از کمبود روی موجب کاهش رشد دیواره سلولی بدلیل بالا بودن فشار اسمزی و محدود شدن جذب آب توسط گیاه می شود .

فرم قابل جذب روی توسط گیاه

روی به صورت کاتیون در ظرفیتی ( Zn ) جذب گیاه می شود . البته تورون (1957) بیان کرد که روی احتمالاً بصورت زینکات یک ظرفیتی ( Zncl ) نیز جذب می گردد .

درمرکبات ، علایم روی بتدریج ظاهر شده و فقط رد تعداد کمی از برگها ، لکه های قهوه ای در بین رگبرگها ایجاد می شود . ابتدا در برگهای جوان لکه های بد شکل و نامنظمی بین رگبرگها ایجاد شده که با کامل شدن برگ بصورت لکه های قهوه ای در می آید .

اما بخشهای نامنظمی در سر تا سر رگبرگها سبز باقی می مانند در کمبود روی تفاوت محسوسی در رنگ رگبرگها و سطح بین آنها مشاهده می گردد . برگها خیلی کوچک و باریک می شود . میوه های دارای کمبود عموماً پوست نازک و دارای رنگ روشن هستند . قسمت داخلی چوبی و خشک می شود .

اثرات متقابل روی با سایر عناصر غذایی

اثرات متقابل فسفر و روی ( p- Zn ) بخوبی شناخته شده است . مصرف زیاد کودهای فسفری موجب کاهش جذب روی در پرتقال می شود ( بینگهام و همکاران 1958 ) . امبلیتون و همکاران (1971 ) نیز مشاهده کردند که در محدوده ای از فسفر برگ ، افزایش کود فسفری موجب کاهش غلظت روی در برگ می گردد .

وظایف آهن در گیاه

از مدتها پیش بنظر می رسید که آهن با تشکیل کلروفیل مرتبط باشد . زیرا هر گونه کمبود این عنصر در گیاه باعث ایجاد کلروز برگ می گردد .

به عبارت دیگر کل آهن موجود در سلول ، در کلروپلاستها وجود دارد و بر اثر کمبود آهن فعالیت چندین سیستم آنزیمی و ترکیبات گیاهی مانند کاتالاز ، سیتوکروم فرودکسین ، فریکروم ، هماتین ، هم و سیتوکروم اکسیداز بطور قابل ملاحظه ای کاهش می یابد ( پرایس 1968 ). بر اساس گزارش پرایس و همکاران (1972) بنظر مس رسد آهن رد متابولیسم اسید نوکلئیک در کلروپلاست نقش دارد .

فرم قابل جذب آهن توسط گیاهان

فرم دو ظرفیتی آهن (++ ( Fe بوسیله گیاهان جذب می شود . بر اثر هوا دیدگی کانیهای حاوز آهن تحت شرایط عرضه محدود اکسیژن ، Fe2+ وارد محلول خاک می گردد و تا زمانی که محلول خاک در حالت غیر اکسید کنندگی و اسیدی باشد ادامه می یابد .

وظایف مولیبدن در گیاه

مولیبدن به عنوان جزئی از ساختمان دو آنزیم مهم گیاهی یعنی نیترات ریداکتاز و نیتروژناز شناخته شده است . آنزیم نیتروژناز دارای آهن و مولیبدن به نسبت 9 به 1 می باشد ، ولی مکانیسم عمل مولیبدن در این آنزیم هنوز ناشناخته است .

علاوه بر نقش مولیبدن در متابولیسم ازت ، امکان دخالت این عنصر در سیستم های فسفاتی معین و همینطور سنتز اسید اسکوربیک نیز وجود دارد .

کشل قابل جذب مولیبدن برای گیاهان

مولیبدن بصورت مولیبدات ( Mo-O4- ) توسط گیاهان جذب می شود . همچنین شکل غالب مولیبدن در آوندهای چوبی نیز این آنیون می باشد . ولی شکل قابل انتقال این عنصر در گیاه هنوز بخوبی شناخته نشده است . اما ممکن است بصورت کمپلکس آلی باشد .

علایم کمبود مولیبدن

بروز لکه های زرد که شاخص ترین علامت کمبود مولیبدن در مرکبات است . کمبود مولیبدن در مرکبات ابتدا با ایجاد نواحی آبگز روی برگها در اوایل آغاز می شود . بعلاوه لکه های زرد همراه با صمغ در سطوح زیرین برگها دیده می شوند . در شرایط کمبود شدید در نهایت ، برگها ریزش می کنند و درختان در زمستان تقریباً فاقد پوشش کامل هستند . بر اساس بررسیهای استوارت و لئونارد (1958 ) بندرت علایم کمبود روی میوه ظاهر شده مگر اینکه کمبود شدید می باشد که در این شرایط ممکن است لکه های نامنظم و بزرگ قهوه ای رنگ ودارای هاله ای زرد بر روی میوه ها مشاهده گردد . ولی این علایم منحصراً روی پوست و جود دارد و در گوشت میوه دیده نمی شود . علایم کمبود مولیبدن روی برگها یا میوه ها در محلهای آفتاب گیر درخت ایجاد می شوند .

تأثیر متقابل مولیبدن با سایر عناصر

اولسون (1972 ) موارد متعددی از تأثیرات متقابل مولیبدن و عناصر دیگر را در سایر گیاهان بیان کرده است . بر اساس بررسیهای وی ، گوگرد با مولیبدن از نظر جذب رقابت می کند . همچنین بین مس و مولیبدن نیز حالت آنتاگونیسم دو طرفه وجود دارد . بدین ترتیب زمانی که غلظت یکی از این عناصر در حد سمیت باشد با مصرف عنصر دیگر می توان سمیت را کاهش داد .

نقش کلروسدیم در گیاه

این دو عنصر اخیراً به لیست عناصر ضروری و مورد نیاز گیاه اضافه شده است حدود یک قرن قبل ، بعضی از فیزیولژیست های گیاهی مانند ساکس (1) جهت رشد بهتر گیاه ، کلرور سدیم را به محلولهای غذایی اضافه کردند .

قبل از اینکه ضرورت این عناصر برای رشد گیاه به اثبات برسد ، محققین برای خالص سازی مواد غذایی و محیطهای رشد گیاه مشکلات زیادی اشتند . زیرا کلر در آب ، خاک و هوا وجود داشته و همه جا را آلوده کرده بود . و از طریق برگ نیز مقدارن از این عنصر جذب می شد . برویر و همکاران (1954) ضروری بودن این عنصر را برای رشد گیاه ثابت کردند و این امر در خلال تحقیقات روی کبالت مشخص گردید .

نیاز گیاه به کلر بیشتر از سایر عناصر کم مصرف است . به عنوان مثال در گوجه فرنگی دچار کمبود کلر، میزان کلر برگ 250 پی پی ام است . ولی میزان مولیبدن در شرایط کمبود این عنصر در این گیاه ؟ پی پی ام می باشد .

نقش کلر در متابولیسم گیاهان بدرستی روشن نشده است . اما نظر کلی این است که کلر در مرحله دوم فتو سنتز در تولید اکسیژن در کلروپلاست نقشی اساسی دارد (اپستاین 1972 ، منگل و کرکبی 1978 ) ، ولی به نظر مارتین پریول (1981) این تقش کلر مورد سئوال بوده و کلر در تکثیر سلولهای گیاهی مؤثر است . راشکی نیز در سال 1975 گزارش داد که کلر در تورژسانس سلولهای محافظ روزنه مانند پتاسیم نقش دارد .

سدیم

از قرن نوزدهم تاکنون اثرات مثبت سدیم هنگامیکه بصورت کلرور و سدیم مصرف می شد شناخته شده است . شکل های قابل جذب کلرور سدیم توسط گیاه بصورت آنیون ( cl ) توسط گیاه از خاک جذب می شود . همچنین این عنصر توسط برگهای گیاهان بصورت cl- یا گاز کلر از اتمسفر جذب می شود . گیاهان سدیم را بصورت کاتیون Na+ جذب می کنند .

علایم کمبود کلر

یکی از علایم عمومی کمبود کلر پژمردگی گیاهان است (ایتون1975) . بنا به نظر استوت و جانسون (1951) ظهور علایم کلروز ، نکروز و رنگ برنز روی برگها نیز دیگر علایم معمول کمبود کلر است . علاوه بر آن گیاهان دچار کمبود کلر شدیداً کاهش رشد دارند .

علایم کمبود سدیم

علایم کمبود این عیصر در گیاهان عالی هنوز گزارش نشده . اما در جلبک ها کمبود سدیم موجب کاهش رشد گردیده است (استایلز 1961) .

اهمیت این دو عنصر بدلیل زیاد بود آنها در خاک و بروز مشکلات در امر درختکاری می باشد . چاپمن و لیبیگ (1940) از تحقیقات گلخانه ای در مورد اثر ازت نیتراتی روی میزان عناصر غذایی در برگ مرکبات